
Obrzękiem limfatycznym (lub limfodemią) nazywa się opuchnięcie określonej części ciała wywołane nagromadzeniem limfy – krążącego w naszym ciele płynu bogatego w białko. Układ limfatyczny (inaczej układ chłonny) składa się z sieci naczyń limfatycznych, węzłów chłonnych i innych tkanek limfatycznych. Połączony jest z układem krążenia krwi, transportuje limfę i pełni ważne funkcje odpornościowe. Obrzęk występuje, gdy układ limfatyczny nie działa prawidłowo lub gdy limfy jest w organizmie zbyt dużo.
Zwykle wyróżnia się dwa rodzaje obrzęku limfatycznego: pierwotny i wtórny. Pierwotny obrzęk limfatyczny występuje w wyniku wrodzonych nieprawidłowości układu limfatycznego. Objawy mogą występować od urodzenia lub pojawić się później. Wtórny obrzęk limfatyczny powstaje z powodu uszkodzenia zdrowego wcześniej układu limfatycznego, najczęściej w wyniku urazu mechanicznego, infekcji, guza nowotworowego lub jego leczenia.
Obrzęk limfatyczny nie jest łatwy do rozpoznania, ponieważ przez lata może mieć postać utajoną. Ważne, aby możliwie wcześnie uzyskać właściwą diagnozę i rozpocząć leczenie.
Rozpoznanie obrzęku limfatycznego wymaga konsultacji z lekarzem specjalistą. Wczesna diagnoza jest niezbędna, by wdrożyć skuteczne leczenie. Jednak wiedza o tej chorobie jest ważna także dla osób narażonych na wtórny obrzęk limfatyczny, by mogły prawidłowo przeciwdziałać jego powstaniu. Zobacz też: Diagnoza obrzęku limfatycznego.
Obrzęk limfatyczny jest chorobą postępującą, dlatego po rozpoznaniu choroby można określić stopień jej nasilenia. Choć na arenie międzynarodowej istnieją różne klasyfikacje stadiów obrzęku limfatycznego, powszechnie stosuje się system opracowany przez International Society of Lymphology (ISL) przedstawiony poniżej (tabela zaadaptowana z Lymphedema Framework, 2006).
Stan odkliniczny (utajony), w którym obrzęk nie jest widoczny pomimo nieprawidłowego transportu limfy.
Stopień 0 może trwać miesiącami lub latami, zanim obrzęk będzie zauważalny.
Na tym etapie zaczyna się gromadzenie limfy i powstawanie obrzęku, który zmniejsza się przy uniesieniu kończyny, a naciśnięcie zostawia w nim wgłębienie.
Uniesienie kończyny rzadko zmniejsza obrzęk, a uciśnięcie go palcem powoduje powstanie zagłębienia.
Wgłębienie po dotknięciu może pozostawać, ale nie musi, jeśli wyraźne jest zwłóknienie tkanki.
Obrzęk jest twardy (zwłóknienie tkanki) i nacisk nie zostawia wgłębień.
Pojawiają się zmiany skórne takie jak fałdy, zgrubienia, przebarwienia, złogi tkanki tłuszczowej i brodawkowate przerosty.
Choć obrzęk limfatyczny jest chorobą przewlekłą i obecnie nie da się go całkowicie wyleczyć, można różnymi sposobami łagodzić jego objawy. Podejście do leczenia powinno być holistyczne, wielotorowe i odpowiednio skoordynowane. Celem leczenia powinno być usprawnienie przepływu limfy, trwałe zmniejszenie obrzmienia oraz poprawa stanu skóry. Dzięki temu zmniejszy się również ryzyko powstania cellulitu (zapalenia tkanki łącznej).
W łagodnym obrzęku limfatycznym można z powodzeniem stosować ćwiczenia, odpowiednią pielęgnację skóry i produkty uciskowe. Jednak zaawansowany obrzęk limfatyczny może wymagać kompleksowej terapii udrażniajacej (CDT), uznawanej za złoty standard leczenia limfodemii. Składa się z dwóch faz: redukcyjnej i podtrzymującej.
Dodatkowo terapia może obejmować zabiegi przerywanej kompresji pneumatycznej (IPC) lub laserowe, a także opatrunki uciskowe. W leczeniu obrzęku limfatycznego stosuje się także zróżnicowane zabiegi chirurgiczne, a następnie długotrwałą kompresjoterapię pooperacyjną.
Lymphoedema Framework. Best Practice for the Management of Lymphoedema. International consensus. London: MEP Ltd, 2006.